De afwezigheid van geluk
Weet je het van jezelf als je ongelukkig bent? Weet je het van jezelf als je niet gelukkig bent? Kijk eens goed naar jezelf. En kijk eens heel goed naar de mensen om je heen. Kan je zien of iemand ongelukkig is? Kan je zien of iemand gelukkig is? Kan je de afwezigheid van geluk zien? Mensen hebben zelf niet door dat ze niet gelukkig zijn. Niet ongelukkig, maar gewoon niet gelukkig… en dat is een wereld van verschil. Het geluk is afwezig; er is gewoonweg geen geluk. Hoe komt dat?
Geluk versus genot
De wijzen uit het Oosten leren ons altijd al om ons niet te hechten aan de genietingen van de zintuigen. Hetgeen in het Westen steevast verkeerd begrepen wordt als zou je niets meer mogen, vooral niet genieten. Maar er wordt gezegd je niet te hechten aan het genot, noch aan de voorwerpen van genot. En ook geen afkeer te hebben van het tegengestelde. Gelijkmoedigheid is de eerste stap op de Weg. Inayat Khan zegt in zijn boek De Alchemie van het Geluk: “Heden ten dage verwarren wij geluk met genot of tevredenheid, maar dat is slechts een illusie, een afschaduwing van geluk; en in deze zinsbegoocheling kan de mens zijn hele leven doorbrengen, zoekend naar genot zonder ooit bevrediging te vinden…” en: “Elk genot lijkt van buiten op geluk; het belooft geluk, want het is de afschaduwing van geluk…”. Zoals de grote Shankara zegt: “Water neemt de vorm aan van golven, schuim en nevel.” Het water staat voor het pure geluk en het schuim, de golven en de wolken staan voor blijdschap, vreugde en genot.
Genot
Genot wordt ervaren door de zintuigen. Het heeft altijd te maken met een vibratie die van buiten via de zintuigen jouw wezen binnenkomt en op een van de niveaus een gevoel van behagen geeft. Shankara zegt hierover: “Het ik is het zelfbewustzijn dat zich met het lichaam vereenzelvigd. Het gevoelsleven richt zich hierdoor op het aangename.”
Blijdschap
Blijdschap is een hoedanigheid van het gevoelslichaam. Het kan gepaard gaan met een ervaring in het mentale lichaam, zoals begrijpen of inzicht. Maar uiteindelijk is het een ervaring in het gevoelslichaam, een emotie, die zich uitbundig of ingetogen manifesteert als een reactie op een ervaring van een uitwendige gebeurtenis.
Vreugde
Smart en vreugde gaan hand in zoals alle hoedanigheden in de objectieve wereld.
Geluk
“Voorwerpen welke een aangename ervaring veroorzaken stemmen het ik gelukkig. Onaangename ervaringen stemmen het ik ongelukkig. Vreugde en smart behoren de individualiteit toe, niet Atman. Deze is voortdurend hoogste zaligheid.”
– Shankara.
Het verlangen naar geluk
Elk mens verlangt continu naar geluk en is continu bezig met de vervulling van dat verlangen, “…want diep in de mens leeft het verlangen naar het ware geluk…”. “Geluk is uw eigen wezen, uw eigen zelf, dat zelf dat het kostbaarste van het leven is. Alle godsdiensten, alle filosofische systemen hebben in verschillende vormen de mens onderwezen hoe het te vinden op het pad van de godsdienst of op de weg van de mystiek; en alle wijzen hebben in een of andere vorm een methode gegeven waarmee het individu dat geluk kan vinden waar zijn ziel naar zoekt.” (Hazrat Inayat Khan: De alchemie van het Geluk).
Je bent
De mens bestaat uit een onzichtbaar (abstract) bestanddeel, zijn essentie en een zichtbaar (concreet) bestanddeel, zijn persoonlijkheid.
De persoonlijkheid bevat alle eigenschappen die in dit leven aan hem zijn toegevoegd door opvoeding, onderwijs, maatschappij, religie en cultuur; deze bestaan voornamelijk uit opvattingen, meningen, kennis, voor- en tegenkeuren en reactiegewoonten.
De essentie bevat alles waarmee hij geboren is, zijn aangeboren talenten, zijn karakter, zijn aanleg en affiniteit. De essentie is beter bekend als ‘de ziel’. Dat is wat de mens in diepste wezen werkelijk IS. De ziel is niet iets dat je hebt, zoals iets wat in je binnenzak zit, maar dat wat je bent. Dat wat je hebt ligt als lagen daaromheen zoals de schillen van een ui. Je bent de ziel zelf en je hebt een lichaam, een denkvermogen, levenskracht, adem, emoties, enzovoorts.
De ziel, de essentie
Atman
“De ziel wordt in het Sanskriet -in de Vedanta terminologie – Atman genoemd, wat geluk of gelukzaligheid zelf betekent. Daarmee is gelukzaligheid niet een attribuut van de ziel, maar de ziel zelf is geluk.” (Inayat Khan)
De goddelijke vonk
Het religieuze is eeuwen geleden al door de kerken uit de godsdiensten verbannen. Maar het vindt daarbuiten nieuwe vorm: vrij en creatief. De centrale boodschap van alle religies is dat we in wezen goddelijk zijn. Dat de kern van ons wezen een deeltje licht is van het grote licht van God. De goddelijke vonk wordt het wel genoemd. En diverse esoterische ‘scholen’ in allerlei tradities hadden tot doel de mens de weg terug te wijzen naar zijn ware zelf, God in zichzelf te vinden. Vanuit je ziel leven, in je kracht staan, zijn uitdrukkingen die in die richting wijzen. Geen enkele Profeet of Geestelijk Leider was er op uit een godsdienst te stichten; dat maakten degenen die na hen kwamen ervan.
Het psychische centrum
Een meer wetenschappelijke term voor de ziel is ‘het psychisch centrum’. Het is datgene in de mens dat ervaringen beleeft en door deze ervaringen steeds bewuster wordt. In het grote handboek over Bewustzijn van Satprem staat te lezen: “Vreugde en liefde zijn de eerste manifestaties van het psychische – een vreugde die ontzaglijk intens en machtig kan zijn, maar zonder geëxalteerdheid – rustig en diep als de zee – en zonder object. De psychische vreugde heeft niets nodig om te zijn, zij Is; zelfs in de diepte van een gevangenis is zij aanwezig, want zij is een toestand, geen gevoel; zij is als een rivier die voortstroomt en die vrolijk is, waar ze maar voorbij komt, over modder en rotsen, in vlakten en bergen.” (Satprem: Sri Aurobindo of het avontuur van het bewustzijn). Zij is een toestand, geen gevoel. Dat is het essentiële hierin. Meestal wanneer mensen over geluk spreken, gaat het over een gevoel. Maar genot, plezier, blijdschap, dat zijn gevoelens. Ze komen en gaan en zijn afhankelijk van een ervaring, een gebeurtenis, een situatie, een relatie. Het ware geluk is onafhankelijk geluk.
Onafhankelijk geluk
Het eerste, meeste essentiële kenmerk van de ziel, dat je direct ervaart wanneer je de ziel zelf ervaart, is puur geluk dat bestaat op zich zelf zonder afhankelijk te zijn van of opgewekt te worden door externe factoren. Het is makkelijk te begrijpen dat onafhankelijk geluk altijd in ieder mens aanwezig is en ten allen tijde opgeroepen of aangeraakt kan worden.
Als er over geluk gesproken wordt, kan er onderscheid gemaakt worden tussen onafhankelijk geluk en het geluk dat afhangt van externe factoren zoals relaties, bezit, omstandigheden. De eerste vorm is blijvend en de tweede vorm komt en gaat en brengt de mens voortdurend in beroering. Wie ‘in zijn ziel leeft’ is altijd gelukkig, zelfs als de omstandigheden het tegendeel zouden doen verwachten. Onafhankelijk geluk spettert niet, maar straalt. Het straalt uit iemands ogen, van zijn voorhoofd en uit zijn hart. Omdat het nooit van externe factoren afhankelijk is zoals dat gewone, alledaagse geluk dat maar komt en gaat en eigenlijk nooit écht is en geen vervulling geeft, is onafhankelijk geluk blijvend, eeuwig en onvergankelijk.
Wanneer je nadenkt over Onafhankelijk Geluk, dan kan je snel komen tot het inzicht dat dit er altijd moet zijn en dat het overal bestaat. Anders zou het ergens van afhankelijk zijn. En dus kan het niet anders of het is al in jezelf aanwezig.
Drie factoren
En hoewel we spreken van Onafhankelijk Geluk, dus geluk dat altijd in je aanwezig is en dat geen externe factoren nodig heeft, kunnen er drie factoren worden genoemd die als het ware de verbinding vormen tussen jouw innerlijk geluk, jouw innerlijke zelf, en de externe wereld. Deze drie existentiële factoren samengebundeld gaan over de zin van jouw bestaan, de reden waarom je op aarde bent, waarom je leeft, jouw missie zogezegd.
“Ons grootste probleem is om zingeving in ons leven te ontdekken. De zoektocht naar zingeving valt uiteen in drie categorieën:
- dat onze activiteiten en acties ons voldoening geven; we bereiken zinvolle resultaten;
- het ontvouwen van de latente mogelijkheden van ons wezen; de grootste wanhoop is het onvermogen om te worden wat men gehoopt had te worden;
- het verlangen om te begrijpen waarom dingen gebeuren zoals ze gebeuren; het doet de ziel veel verdriet om te worden onderworpen aan situaties die je niet begrijpt, of om de zin van het hele leven niet te kunnen zien.”
(- Vilayat Inayat Khan)
Drie factoren die behulpzaam zijn op de weg naar binnen, naar geluk: het bereiken van resultaten door zinvol bezig te zijn, groeien door het ontplooien van je aangeboren talenten en als derde begrijpen waarom dingen gebeuren zoals ze gebeuren. Wanneer je voor jezelf deze drie als levenskompas toepast, zul je soepeler en vloeiender de koers gaan die bij jou past. Als je dan besluit om van koers te veranderen, dan neem je dat besluit vanuit je ziel, het versterkt je geluksbeleving en je blijft bij je Zelf.
Bronnen ter inspiratie en inzicht:
Inayat Khan – De Alchemie ben het Geluk (uitg. Panta Rhei, via Bol.com)
Sri Shankara – Diadeem van Wijsheid (oorspronkelijk via uitg. Ankh-Hermes), nu De Rede als Bekroning (uitg. Villa Sophia, via Bol.com)
Merijn Ruis – Over geluk (blije spreker over geluk, maar hij bedoelt blijdschap: merijnruis.nl)
Aanrader voor wie zich innerlijk wil ontwikkelen en in het dagelijks leven zijn bewustzijn wil leren kennen en uitbreiden:
Satprem – Sri Aurobindo of het avontuur van het bewustzijn (uitg. Sigma, daarvoor Ankh-Hermes, via Bol.com)
Bezoeken: 57